Epoka paskiewiczowska - Spłata Banku Polskiego za budowę dróg

Razem z postanowieniem z dnia 2/14 maja 1838 roku, wydanym przez Mikołaja I w Petersburgu w zakresie nowych zasad poboru myta drogowego i spławnego w Królestwie Polskim, cesarz podpisał też ustawę dotyczącą sposobu „/.../zaspokojenia należności Bankowi Polskiemu za sumy na budowę dróg bitych przezeń zaliczone”[1]. W preambule do tego ostatniego prawa niedwuznacznie zresztą wskazywano, iż zmiany w naliczaniu myta drogowego i spławnego częściowo powodowane były właśnie potrzebą sprostania wymogom spłacenia polskiego banku narodowego[2]. Postanowienie w zakresie sposobu spłaty Banku Polskiego monarcha nakazał zrealizować swemu Namiestnikowi - feldmarszałkowi Paskiewiczowi oraz poszczególnym Komisjom Rządowym. Prawo to wydrukowane w Dzienniku Praw Królestwa Polskiego, a oficjalną datę jego ogłoszenia był 13/25 sierpnia 1838 roku[3].

Ogólnie odpowiedzialna za pobór opłat przeznaczanych za „/.../ urządzenie dróg i spławów Królestwie /.../” była Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu. Celem spłaty Banku Polskiego, jako jednostki kredytującej dotychczas budowę dróg Królestwa, artykuł 1 zatem postanowienia monarszego z 14 maja 1838 roku upoważniał właśnie wskazaną Komisję Rządową Przychodów i Skarbu do wystawienia 35 tys. jednostek obligacji skarbowych na okaziciela. Obligacje te opiewały na 1000 zł każda, posiadając oprocentowanie 5 % w stosunku rocznym („5 procent od sta”). Monarcha wyjaśniał, iż wskazane obligacje miały zostać wypuszczone w obieg ma zasadach analogicznych do tych, jakimi posługiwano się przy emisji obligacyjnych biletów skarbowych w roku 1834, co nastąpiło wówczas na skutek dwu decyzji cesarsko-królewskich. Były to postanowienia Mikołaja I z: a) 26 marca/ 7 kwietnia 1834 roku, b) 28 lipca/9 sierpnia 1834 roku, na mocy których wyemitowano pierwsza serię pięcioprocentowych obligacji skarbowych. Jak zatem wskazywał jednoznacznie art. 1 postanowienia Mikołaja I z dnia 14 maja 1834 roku, tworzone wówczas obligacje miały nosić miano drugiej serii obligacji skarbowych „pięcioprocentowych”[4].

Mikołaj I postanowił w maju 1838 roku przeznaczyć na umorzenie długu, jaki państwo zaciągnęło w Banku Polskim poprzez kredytowanie przez tę ostatnią instytucję budowy arterii komunikacyjnych „/.../trzy od sta rocznie, czyli milion pięćdziesiąt tysięcy złotych”[5]. Wskazano, iż łącznie z funduszem przeznaczonym na spłatę oprocentowania w wysokości 1 750 tys. zł (w oryginale –„milion siedmkroć pięćdziesiąt tysięcy złotych”), wskazana kwota powinna była być podejmowana przez KRPiS „/..../sposobem opłat na urządzenie dróg i spławów /.../”. Innym źródłem finansowania spłaty zobowiązań wobec Banku Polskiego miało być przeznaczanie na ten cel przez Komisję Rządową Przychodów i Skarbu opłat szarwarkowych[6]. Cesarz nakazywał zarazem zastosowanie zasady priorytetowości spłaty przez KRPiS Banku Polskiego, która musiała być w podanej wysokości przekazywana do kas Banku Polskiego corocznie w dwu ratach, a) pierwszej w dniu 1 marca, b) drugiej w dniu 1 sierpnia każdego roku[7].

Co znamienne, bezpieczeństwo i regularność tychże wpłat musiały opierać się - według prawodawcy – nie tylko na dochodach z poboru i opłat za urządzenie dróg i mostów oraz z opłat szarwarkowych, ale także na „/.../ wszelkich dochodach Królestwa i na całym majątku publicznym”[8]. Z tego powodu dwie kwoty rocznej spłaty na rzecz Banku Polskiego (razem: 2 mln 800 tys. zł) wolą Mikołaja I zostały umieszczone przez KRPiS jako część niezbywalnych wydatków budżetowych państwa w jego budżecie rocznym, przy oznaczeniu tej kwoty w kategorii długu publicznego. Ponownie też w art. 2 ustawy z dnia 14 maja 1838 roku stwierdzono pierwszeństwo spłaty tego właśnie zobowiązania przez innymi wydatkami państwa[9].

Artykuł 3 wzmiankowanej ustawy z maja 1838 roku nakazywał zarazem, aby Bankowi Polskiemu przekazać 29 500 jednostek wydawanej właśnie obligacji pięcioprocentowej drugiego rzutu. Mikołaj I powoływał się jednocześnie na przekazaną mu deklarację Banku Polskiego, stwierdzającego gotowość przyjęcia opisywanych obligacji po ich wartości nominalnej, „/.../ na zaspokojenie zaliczeń na budowę dróg poczynionych”[10]. Pozostałą część obligacji, w ilości 5 500 jednostek, której wartość negocjował sam Bank Polski, została przekazana na fundusz niezbędny do realizacji dalszych prac przy rozwoju transportu drogowego i wodnego Królestwa[11].

Warto też zaznaczyć, iż poza tymi szczegółowymi dyspozycjami wydanymi w dniu 14 maja 1838 roku przez Mikołaja I, w odniesieniu do emitowanych w drugiej serii obligacji skarbowych o nominale 1000 zł, oprocentowanych na 5 % rocznie, nadal obowiązywały wszelkie inne, dotychczas stosowane, rozwiązania prawne. Dotyczyło to szczególnie powyżej już wskazanych postanowień monarchy z dnia 26 marca/ 7 kwietnia oraz 28 lipca/ 9 sierpnia 1834 roku[12].