Tekst opisuje koszty budowy dróg w Królestwie Polskim w połowie lat trzydziestych XIX w.
"Średni koszt budowy jednej wiorsty drogi bitej wynosił przeciętnie w pierwszej połowie lat trzydziestych XIX w. (biorąc pod uwagę zestawienia tzw. anszlagów/kosztorysów drogowych) ok. 25 tys. zł. Z kolei na wybudowanie jednej mili potrzeba było przeciętnie ok. 175 tys. zł.
Przedstawione powyżej koszty nie były jednak sztywne, co jest o tyle zrozumiałe, że często przy budowie typowej drogi bitej, kiedy pierwotny projekt opracowywano najczęściej w pewnym pośpiechu, ostatecznie okazywało się, iż należało jeszcze wykonać szereg prac dodatkowych, co oczywiście zwiększało wydatki. Ów wzrost przeciętnego kosztu budowy wiorsty/mili drogi bitej szczególnie często zdarzał się na terenie południa Królestwa, gdzie zaznaczała się różnorodna konfiguracja terenu. Występowały tam zarazem gatunki kamienia, odmienne nieco od zasadniczo stosowanego przy budowie dróg materiału kruszcowego.
Władze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Duchownych i Oświecenia Publicznego podkreślały, iż rzeczywista wysokość średnich kosztów budowy jednej wiorsty/mili drogi bitej w Królestwie mogła być skonkretyzowana dopiero po ostatecznym zamknięciu wszystkich związanych z daną budową rachunków przez i z Bankiem Polskim. Ta właśnie instytucja była bowiem ciągle w roku 1836 w posiadaniu tzw. „ogólnej enterpryzy” na budowę dróg bitych w Królestwie Polskim. Ministerstwo zaznaczało z naciskiem, iż faktyczne koszty budowy drogi bitej były w poszczególnych częściach kraju wysoce zróżnicowane, zależnie od stopnia trudności prac oraz od odległości potrzebnego materiału (szczególnie kamiennego) od miejsca budowy. Różnice były znaczne. W niektórych wypadkach koszt budowy wiorsty drogi kształtował się zaledwie na poziomie kilkunastu tysięcy zł; z kolei niekiedy potrzebne sumy wzrastały do poziomu dwukrotnej średniej, czyli do ponad 50 tysięcy zł. Najdroższym bodaj odcinkiem budowanej w Królestwie drogi bitej okazały się słynne już ostatnie cztery mile traktu uściługskiego, prowadzącego na trasie pomiędzy Raciborowicami a docelowym Uściługiem, gdzie koszt budowy jednej wiorsty miał wynosić ponad 100 tysięcy zł. To właśnie owe horendalne koszty były przyczyną zupełnego zawieszania budowania w tym miejscu właściwej drogi bitej.
Bazując na danych dostępnych do końca roku 1836, KRSWDiOśP wnioskowała, iż przeciętne koszty budowy jednej wiorsty drogi ceglanej powinny być o połowę niższe od sum wydawanych na budowę takiego samego odcinka drogi bitej.
Ostatecznie ministerstwo dochodzi do wniosku, iż w ciągu pierwszej połowy lat trzydziestych dziewiętnastego wieku nastąpił gwałtowny (jak to oceniała KRSWDiOśP:„/.../ w zbyt wielkim stosunku”) wzrost cen niezbędnie potrzebnych przy budowie dróg materiałów. Co znamienne, od roku 1830 ceny na te materiały wzrastały praktycznie corocznie, skutkiem czego ministerstwo problemem znaczącego podniesienia tychże kosztów zajęło się w roku 1836 „[...] z całą uwagą”. Przeprowadzona analiza wykazała, iż częściowo za gwałtowny wzrost cen materiałów budowlanych odpowiedzialne były pojawiające się na tle wzmożonej eksploatacji niedobory kruszcowe. Inną przyczynę natomiast stanowiło niewielkie podniesienie się cen samej robocizny. Porównanie realnego wzrostu cen materiałów ze zwiększeniem wydatków ponoszonych przez wydobywających i wytwarzających je przedsiębiorców wykazało niezbicie, iż w rzeczywistości zwyżka cenowa była większa niż samo podniesienie się tzw. „kosztów operacyjnych”. Za zasadniczą przyczynę opisywanego tu zjawiska niekontrolowanego wzrostu cen materiałów budowlanych KRSWDiOśP uznała ostatecznie zmowę przedsiębiorców, dążących do przeistoczenia prowadzonych licytacji w „czczą formalność”. Oceniano przy tym, iż te zaplanowane działania dążących do rzeczywistej konfrontacji licytacyjnej „entreprenerów” mogły w ostatecznym rezultacie prowadzić do znacznych strat budżetu państwa
Tekst ma swoje odniesienie w rozprawie i publikacji "Zmiany strukturalne wKrólestwie Polskim wczesnej epoki paskiewiczowskiej. Studium efektywności administracyjnej, społecznej i gospodraczej zniewolonego państwtwa" rozdział - 8.[9.]3.2
copyright Marek Rutkowski
